Aby zapewnić większy komfort przełączania poszczególnych biegów, obniżyć zużycie paliwa i poprawić dynamikę jazdy, producenci samochodów coraz częściej oferują pojazdy z automatycznymi przekładniami. Na polskim rynku motoryzacyjnym udział samochodów nowych, jak i importowanych wyposażonych w tego typu skrzynie biegów stale rośnie – co jest doskonale widoczne również dla branży serwisowej. Warsztaty niezależne z roku na rok rejestrują większą liczbę zleceń dotyczących samochodów z automatycznymi skrzyniami biegów, w których zakres prac obejmuje okresową wymianę lub kontrolę poziomu oleju w automacie.


To, że przekładnia automatyczna to jeden z najbardziej skomplikowanych elementów współczesnego samochodu, nie ulega już dziś wątpliwości. Do bezawaryjnej pracy tego złożonego podzespołu niezbędna jest jego właściwa obsługa serwisowa. Kluczowym czynnikiem decydującym o działaniu automatycznej skrzyni biegów jest odpowiednia jakość oleju w skrzyni oraz jego właściwy poziom. Należy zwrócić uwagę, że w tradycyjnej mechanicznej (manualnej) skrzyni biegów głównym zadaniem oleju jest smarowanie poszczególnych elementów przekładni (łożyska, wałki, koła zębate), w mniejszym zakresie chłodzenie tych podzespołów. Olej hydrauliczny pracujący w przekładni automatycznej ma znacznie szerszy zakres funkcji, a funkcje te będą zależne od rodzaju automatu zastosowanego w samochodzie.

Generalnie należy rozróżnić podział automatycznych skrzyń biegów na:
a) automaty klasyczne – zawierające przekładnię hydrokinetyczną (przekładnia hydrokinetyczna realizuje transfer momentu obrotowego z silnika do skrzyni biegów) oraz zespół przekładni planetarnych,
b) skrzynie bezstopniowe – w których za pośrednictwem wariatora następuje dobór przełożenia, natomiast napęd przekazywany jest za pomocą zespołu sprzęgieł wielopłytkowych,
c) dwusprzęgłowe skrzynie biegów – których konstrukcja opiera się na współpracy dwóch niezależnych równoległych przekładni z osobnymi sprzęgłami.
Każdy z wymienionych typów skrzyń automatycznych ma swoje warianty: przekładnie dwusprzęgłowe (sprzęgła suche-mokre), przekładnie bezstopniowe (napęd wariatora łańcuchowy bądź specjalnym pasem), klasyczne automaty (przekładnia hydrokinetyczna z sprzęgłem mostkującym o zróżnicowanej charakterystyce), które zawierają uwarunkowania ważne przy programie obsługi serwisowej oraz ze względu na dobór oleju w skrzyni. W każdym typie skrzyni automatycznej sklasyfikowanej powyżej olej w niej pracujący ma za zadanie pośredniczenie w sterowaniu podzespołami przełączającymi oraz oczywiście chłodzenie danych elementów skrzyni. Niezwykle ważną funkcją oleju w automacie jest jego rola jako nośnika informacji dla modułów mechatronicznych danej przekładni. Temperatura oleju, jego właściwości fizyczne są odczytywane na bieżąco przez sterownik przekładni automatycznej i uwzględnianie przy doborze charakterystyki pracy oraz charakterystyk adaptacyjnych skrzyni. Dodatkowo w klasycznych przekładniach automatycznych olej pośredniczy w przekazywaniu energii w przekładniku momentu obrotowego.
Kluczowe znaczenie dla prawidłowego działania automatycznej skrzyni biegów mają odpowiednie właściwości fizykochemiczne oleju hydraulicznego, które pogarszają się wraz z czasem eksploatacji przekładni. Należy pamiętać, że czynnikiem przyspieszającym zużycie oleju w skrzyni automatycznej jest jej praca przy większym obciążeniu. Obciążenie to może wynikać ze sportowego trybu jazdy, tras pokonywanych w terenie górskim, częstej realizacji funkcji launch control (startu z maksymalnym przyspieszeniem), czy np. jazdy z przyczepą. Jeśli w samochodzie została podniesiona moc silnika, a odpowiednich modyfikacji nie przeprowadzono w skrzyni automatycznej (poprzez dostosowanie elementów do przeniesienia większego momentu obrotowego z silnika), to jest to również uwarunkowanie mające wpływ na przyspieszone starzenie się oleju w przekładni. W skrajnych przypadkach dochodzi zwykle do poważnego uszkodzenia skrzyni.
Praca jednostki napędowej w trybie awaryjnym, czy to samej skrzyni czy też silnika, wpływa destrukcyjnie na pracę przekładni, gdyż procesy sterujące automatem są zakłócane przez niesprawne elementy – konsekwencją czego jest szybsze starzenie się oleju.

Powyższe fakty dotyczące funkcji oleju hydraulicznego pracującego w automatycznej skrzyni biegów oraz zróżnicowanych procesów dotyczących jego eksploatacji warto przedstawić klientowi warsztatu, zdecydowanemu na serwis. Pozwala to na rozwianie szeregu wątpliwości dotyczących obsługi automatów. Powszechny mit, że wymiana oleju może naprawić skrzynię automatyczną jest częstym argumentem klienta i niekiedy ostatnią deską ratunku dla właściciela pojazdu z uszkodzoną przekładnią.

 Mariusz Leśniewski
Pełny artykuł przeczytają Państwo w wydaniu 8/2018 „Auto Moto Serwisu”